Førr ei dame

Arnhild Skre
Hulda Garborg. Nasjonal strateg
Samlaget, Oslo 2011

Førr ei dame

Boka er lang, 669 sider, av desse om lag 70 s. notar, kjelder og register. Eg kjøpte henne på boksleppet, og det kom midt under eksamenslesing og då hadde eg anna å gjere. Difor vart mursteinen liggjande ei stund. Då eg først kom i gong med lesinga var det vanskeleg å slutte. Og eg som trudde eg kjende til Hulda Garborg. Eg fekk nokre overraskingar undervegs.

Ho la ned ein større innsats enn i alle høve eg var klar over, i norskdomsarbeidet. Det er nesten så ein kan undre seg over om døgnet hennar hadde eit par timar ekstra som ho kunne utnytte til fulle. Av alt ho gjorde kan nemnast kort:

1.  arbeid med folkedrakta/bunaden

2.  dansa og koreograferte, reiste rundt og underheldt med dans, både åleine og i lag med danseungdom, heldt kurs i songdans.

3.  heldt føredrag om heim og husstell, ho gav ut første kokeboka på landsmål, Heimestell

4.  skreiv over 40 bøker, eit ukjent tal debattinnlegg i ulike fora, var ein av dei mest spelte dramatikarane rundt 1900

5.  var med og skipa Det Norske Teatret, der ho vart første styreformann.

 Dansa ho, kunne honoraret vere så ymse, ein utskoren kubbestol, eit siselert drikkehorn, ja, ein gong dansa ho for plombering av tennene til Tuften, sonen, då ein tannlækjar tilbaud seg å stelle tennene hans.

Men dans var ikkje alle stader velkome, mange sette likskap mellom all slags dans, og fyll. Hulda sin folkevisedans gjekk gjennom eit namneskifte og vart etter kvart kalla folkeviseleik.

Og alltid når ho var på tur, gjekk tankane til han som sat heime og skreiv. Dagen etter at ho var reist på ein av turane sine, skreiv Garborg brev til «kjerringi»:

«Kommer ikke Gudlaug i Morgon sulter jeg i hel. Hvor Fanden er skinken? Melken har jeg tilfeldigvis opdaget» (s. 181).

Garborg støtta kona si i arbeidet hennar, han las og kom med råd, undervegs i skrivinga, ho fekk mot til å stige ut av hans skugge. Tidlegare har ein i presentasjonar av desse to mest lagt vekt på den tunge og dystre Garborg, m.a. ved desse melankolske fotoa av fru Garborg, som har gjort at ein har trudd at dei levde eit trasig liv. Her får ein eit meir variert syn på ekteparet og det skal biografen ha takk for. Dei hadde sine periodar, også lyse, som andre. Ein gong Hulda kom frå danseoppdrag skriv ho i dagboka at «Og om Kvælderne spiller han og plystrer Folkeviser for mig – utrættelig. Gud give nu denne lyse periode vilde vare lidt længe – altid tør jeg ikkje håbe» (Skre s. 368). Ho visste dei mørke stundene kom att, men enn så lenge kunne ho glede seg over ein plystrande ektemake.

Eg skulle likt å vere ei lita fluge på veggen då Hulda arbeidde med Kvinden skabt af Manden. Ja, for Garborg måtte vel vite det, sjølv om forfattaren var anonym? Boka kom ut i sju opplag og vart både rosa og det motsette, fem tyske forlag ville ha rettane til boka. Ho provoserte slik at nokre tok til orde for at ho måtte stå fram, slik at ikkje andre vart mistenkte for å ha skrive så gale.
Tøff dame, Hulda.

På minussida
Eg veit frå tidlegare at Skre kan skrive begge målføre. Difor burde det ikkje vere naudsynt med slike irritasjonsmoment som ein diverre finn somme stader i denne biografien. Alle «heit»-orda irriterer i alle høve denne lesaren. På s. 235 skriv biografen «ærlegheit», og eg lurer på: kva er gale med ordet «ærlegdom».
Det heiter ikkje «svigermødrer», men svigermødre, ikkje mødrer, men mødre, Arnhild. Her kan du ta lærdom av Hulda, ho skreiv ikkje om Mødrer, men om Mødre.
For å repetere litt grammatikk, på nynorsk er det berre eit inkjekjønnsord som får endring i fleirtal, nemleg «møbel – møblar». Difor heiter det i eintal «auge» og i fleirtal «auge» eller «augo». ALDRI «AUGENE», sjekk med ordboka.

På s. 245 står det om «spisesalen», kvifor ikkje bruke det fullt ut aksepterte ordet «matsalen»?

Ikkje veit eg om det er forfattaren som har hatt det travelt med å nå deadline for boka, eller om det er korrekturen som har svikta, gremmer meg gjer eg like fullt.

Til slutt ei historie frå boka

Hulda kom frå speleturne og nokre dagar etter oppdaga ho ei flaske champagne i bokskåpet. Det viste seg at den oppmerksame husbonden hadde kjøpt flaska for å feire turneen og heimkoma hennar. Men så hadde han, uoppmerksamt nok, gløymt dei edle dropane (s.451). Men tanken var god, og dersom denne lesaren har lært Hulda rett å kjenne, skjønte ho det.

Ein absolutt lesverdig murstein, eg fryda meg over, om ikkje alltid språket, så i alle høve innhaldet.